รู้จัก 4 ประเภทของไบโพลาร์ พร้อมสาเหตุ อาการ และวิธีรักษา

โรคไบโพลาร์ หรือโรคอารมณ์สองขั้ว เป็นภาวะทางจิตเวชที่ส่งผลต่ออารมณ์และพฤติกรรมของผู้ป่วย ทำให้เกิดการแกว่งของอารมณ์อย่างรุนแรง สลับไปมาระหว่างภาวะซึมเศร้า (Depression) และภาวะอารมณ์สูงรุนแรง (Mania) ส่งผลกระทบโดยตรงต่อคุณภาพชีวิตและความสามารถในการทำงาน อย่างไรก็ตาม ด้วยการวินิจฉัยที่ถูกต้อง การรักษาที่เหมาะสม และการดูแลอย่างครอบคลุม ผู้ป่วยก็จะสามารถฟื้นตัวและกลับมาดำเนินชีวิตได้อย่างเป็นปกติ

อาการไบโพลาร์ คืออะไร ?

ไบโพลาร์ หรือโรคอารมณ์สองขั้ว (Bipolar Disorder) เป็นภาวะทางจิตเวชที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอารมณ์อย่างรุนแรงระหว่างขั้วตรงข้าม ส่งผลต่อระดับพลังงาน รูปแบบความคิด และพฤติกรรม ซึ่งอาการเหล่านี้อาจคงอยู่ตั้งแต่หลายชั่วโมงถึงหลายเดือน

ผู้ป่วยไบโพลาร์จะมีการสลับไปมาระหว่างอาการสำคัญ 2 ขั้ว ได้แก่

1. ภาวะอารมณ์สูง

• ภาวะเมเนีย (Mania) – เป็นอาการที่มีอารมณ์สูงรุนแรง โดยมีลักษณะดังนี้
  • รู้สึกครึกครื้น ตื่นเต้น หรือหงุดหงิดผิดปกติ
  • มีพลังงานมากผิดปกติ ความต้องการนอนลดลง
  • พูดเร็ว พูดมาก กระโดดจากเรื่องหนึ่งไปอีกเรื่องอย่างรวดเร็ว
  • ความคิดวิ่งเร็วผิดปกติ สมาธิสั้น ว่อกแว่กง่าย
  • มีความมั่นใจสูงเกินจริง รู้สึกว่าตนเองมีความสามารถพิเศษ
  • มีพฤติกรรมเสี่ยง เช่น ใช้จ่ายฟุ่มเฟือย มีเพศสัมพันธ์แบบไม่ปลอดภัย ขับรถเร็ว
  • ในกรณีรุนแรงอาจมีอาการหลงผิด ประสาทหลอน
• ภาวะไฮโพเมเนีย (Hypomania) – อาการคล้ายเมเนียแต่รุนแรงน้อยกว่า
  • มีอาการคล้ายกับเมเนีย แต่ไม่รุนแรงถึงขั้นส่งผลกระทบอย่างมากต่อการทำงานหรือความสัมพันธ์
  • ไม่มีอาการหลงผิดหรือประสาทหลอน
  • ไม่จำเป็นต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล

2. ภาวะอารมณ์ต่ำ

• ภาวะซึมเศร้า (Depression) – มีลักษณะดังนี้
  • รู้สึกเศร้า ว่างเปล่า สิ้นหวัง หรือร้องไห้บ่อย
  • อ่อนเพลีย ไม่มีแรง ไม่มีความสนใจหรือความเพลิดเพลินในกิจกรรมที่เคยชอบ
  • นอนมากหรือนอนน้อยเกินไป
  • รู้สึกไร้ค่า มีความรู้สึกผิดมากเกินไป
  • มีความคิดช้าลง สมาธิไม่ดี การตัดสินใจลำบาก
  • น้ำหนักเพิ่มหรือลดโดยไม่ได้ตั้งใจ
  • มีความคิดอยากตาย หรือพยายามฆ่าตัวตาย

อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยยังมีช่วงที่อารมณ์ปกติด้วย ทั้งนี้ อาการดังกล่าวจะส่งผลกระทบต่อการทำงาน ความสัมพันธ์กับผู้อื่น และการดูแลตนเอง ทำให้ไม่สามารถใช้ชีวิตประจำวันได้ตามปกติ

สาเหตุของอาการไบโพลาร์

• พันธุกรรม
  โรคไบโพลาร์ มีองค์ประกอบทางพันธุกรรมสูงที่สุดในบรรดาโรคทางจิตเวช กว่า 70% ของผู้ป่วยมีญาติสายตรงอย่างน้อยหนึ่งคนที่เป็นโรคนี้ อย่างไรก็ตาม การมีญาติที่เป็นโรคไบโพลาร์ไม่ได้หมายความว่าทุกคนจะต้องเป็นโรคนี้เช่นกัน
• ความผิดปกติในการหลั่งสารสื่อประสาทของสมอง
  สารเคมีในสมองอย่างเซโรโทนิน (Serotonin) โดพามีน (Dopamine) เมลาโทนิน (Melatonin) และนอร์อดรีนาลิน (Noradrenaline) ที่ไม่สมดุล ส่งผลโดยตรงต่อการทำงานของเซลล์สมองในส่วนควบคุมอารมณ์ ซึ่งอาจทำให้เกิดการแกว่งของอารมณ์รุนแรงผิดปกติได้
• เหตุการณ์กระทบกระเทือนจิตใจรุนแรง
  เหตุการณ์ที่สร้างบาดแผลทางจิตใจอย่างรุนแรง เช่น การสูญเสียคนที่รัก การเลิกรา ความผิดหวัง การถูกทำร้าย หรือการถูกกระทำทารุณในวัยเด็ก สามารถกระตุ้นการแสดงออกของยีนที่เกี่ยวข้องและเป็นตัวเร่งให้อาการไบโพลาร์ปรากฏชัดเจนขึ้น
• ความเครียดสะสม
  ภาวะเครียดเรื้อรัง ทำให้ร่างกายหลั่งฮอร์โมนความเครียด เช่น คอร์ติซอล มากเกินไป ซึ่งรบกวนการทำงานของสารเคมีในสมองและระบบประสาท นำไปสู่ความไม่สมดุลและกระตุ้นอาการของโรค
• การอดนอน
  การนอนไม่เพียงพอ หรือมีปัญหาการนอนเรื้อรัง ที่รบกวนนาฬิกาชีวภาพในร่างกาย (Circadian rhythm) มีความสำคัญต่อการควบคุมอารมณ์ ทำให้เพิ่มความเสี่ยงในการกระตุ้นอาการไบโพลาร์ 
• โรคทางกาย
  โรคบางชนิด โดยเฉพาะความผิดปกติของไทรอยด์ฮอร์โมน สามารถทำให้เกิดอาการคล้ายไบโพลาร์หรือกระตุ้นอาการในผู้ที่มีความเสี่ยง เนื่องจากฮอร์โมนไทรอยด์มีบทบาทสำคัญต่อระบบประสาทและการควบคุมอารมณ์
• ภาวะซึมเศร้าหลังคลอด
  ในผู้หญิงบางราย การเปลี่ยนแปลงฮอร์โมนอย่างฉับพลันหลังคลอดบุตร ประกอบกับความเครียดและการอดนอน อาจเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดอาการไบโพลาร์ โดยเฉพาะในผู้ที่มีความเสี่ยงทางพันธุกรรมอยู่แต่เดิม

4 ประเภทของไบโพลาร์

โรคไบโพลาร์แบ่งออกเป็น 4 ประเภทหลัก โดยแต่ละประเภทมีลักษณะอาการที่แตกต่างกัน ดังนี้

1. โรคไบโพลาร์ชนิดที่ 1 (Bipolar I disorder)

ลักษณะเด่น : มีอาการเมเนีย (Mania) รุนแรง

• เกิดอาการเมเนียอย่างน้อย 1 ครั้ง ซึ่งอาการรุนแรงและกินเวลาอย่างน้อย 7 วัน หรือรุนแรงถึงขั้นต้องเข้าโรงพยาบาล
• ผู้ป่วยส่วนใหญ่มีทั้งช่วงอารมณ์สูง (เมเนีย) และอารมณ์ต่ำ (ซึมเศร้า) แต่การวินิจฉัยไม่จำเป็นต้องมีอาการซึมเศร้าก็ได้
• อาจพบภาวะอารมณ์แบบผสม (เกิดอาการทั้งเมเนียและซึมเศร้าพร้อมกัน)

2. โรคไบโพลาร์ชนิดที่ 2 (Bipolar II disorder)

ลักษณะเด่น : มีอาการซึมเศร้ารุนแรงและอาการไฮโพเมเนีย (Hypomania)

• ไม่เคยมีอาการเมเนียเต็มรูปแบบ มีเพียงอาการไฮโพเมเนีย ซึ่งเป็นอาการคล้ายเมเนียแต่รุนแรงน้อยกว่า
• มีอาการซึมเศร้าเป็นหลัก และมักเป็นภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง
• แม้อาการอารมณ์สูงจะไม่รุนแรงเท่าชนิดที่ 1 แต่มักส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตมากกว่า เพราะมีภาวะซึมเศร้าบ่อยและยาวนานกว่า

3. โรคไซโคลไทเมีย (Cyclothymic disorder)

ลักษณะเด่น : มีอารมณ์ขึ้นลงเรื้อรัง แต่ความรุนแรงน้อย

• มีอารมณ์ไม่มั่นคงเป็นเวลาอย่างน้อย 2 ปี
• สลับระหว่างอาการไฮโพเมเนียและซึมเศร้าเล็กน้อย ไม่รุนแรงพอจะเข้าเกณฑ์การวินิจฉัยไบโพลาร์ชนิดที่ 1 หรือ 2
• มีช่วงเวลาที่อารมณ์ปกติสั้น ๆ ไม่เกิน 8 สัปดาห์

4. โรคไบโพลาร์แบบที่ระบุได้และแบบที่ระบุไม่ได้อื่น ๆ

ลักษณะเด่น : ไม่เข้าเกณฑ์ 3 ประเภทข้างต้นแต่มีอาการผิดปกติชัดเจน

• มีอาการอารมณ์สูงผิดปกติที่มีนัยสำคัญทางคลินิก
• อาการไม่เข้าเกณฑ์การวินิจฉัยของไบโพลาร์ชนิดที่ 1, 2 หรือไซโคลไทเมีย
• อาจเป็นกรณีที่มีอาการไม่ครบถ้วนตามเกณฑ์ หรือมีลักษณะพิเศษที่ไม่ตรงกับประเภทหลัก

การวินิจฉัยโรคไบโพลาร์ มีวิธีการอย่างไร ?

การวินิจฉัยโรคไบโพลาร์ เป็นกระบวนการที่ต้องอาศัยความละเอียดรอบคอบจากจิตแพทย์ โดยมีขั้นตอนสำคัญดังนี้

1. การซักประวัติอย่างละเอียด

• ซักประวัติสุขภาพทั่วไปและสุขภาพจิต
• สอบถามประวัติครอบครัว โดยเฉพาะประวัติโรคทางจิตเวช
• ตรวจสอบโรคประจำตัว ประวัติการใช้ยา และประวัติการใช้สารเสพติด
• รวบรวมข้อมูลจากบุคคลในครอบครัว ผู้ใกล้ชิด และเพื่อนร่วมงาน เพื่อให้ได้ภาพรวมของพฤติกรรมและอารมณ์ของผู้ป่วย

2. การตรวจร่างกายและตรวจทางห้องปฏิบัติการ

• ตรวจประเมินร่างกายเบื้องต้น เพื่อค้นหาความผิดปกติทางกายที่อาจส่งผลต่ออารมณ์
• ตรวจเลือดและปัสสาวะ เพื่อคัดกรองโรคทางกายที่อาจมีอาการคล้ายไบโพลาร์ เช่น โรคไทรอยด์ หรือการใช้สารเสพติด

3. การประเมินทางจิตเวช

• จิตแพทย์ทำการประเมินสภาพจิตโดยละเอียด
• สังเกตพฤติกรรม ลักษณะการพูด อารมณ์ และความคิด
• ประเมินตามเกณฑ์การวินิจฉัยมาตรฐาน เช่น DSM-5 หรือ ICD-10

4. การติดตามและบันทึกอาการ

• ให้ผู้ป่วยหรือญาติบันทึกการขึ้น-ลงของอารมณ์ในแต่ละวัน บันทึกรูปแบบการนอน การรับประทานอาหาร ระดับพลังงาน และพฤติกรรมอื่น ๆ เนื่องจากข้อมูลเหล่านี้จะช่วยให้วินิจฉัยโรคได้อย่างแม่นยำ เพื่อนำไปสู่การวางแผนการรักษาที่เหมาะสม

วิธีการรักษาโรคไบโพลาร์

1. การรักษาด้วยยา

การใช้ยาเป็นพื้นฐานสำคัญของการรักษาโรคไบโพลาร์ โดยจิตแพทย์อาจจะพิจารณาให้ยาปรับอารมณ์ ยารักษาโรคทางจิต หรือในบางกรณีอาจใช้ยาต้านซึมเศร้าร่วมกับยาปรับอารมณ์ ทั้งนี้เพื่อควบคุมอาการทั้งในช่วงอารมณ์สูงและช่วงซึมเศร้า

2. จิตบำบัด

การทำจิตบำบัดหรือการพูดคุยกับผู้ชำนาญการด้านสุขภาพจิต ช่วยให้ผู้ป่วยเข้าใจโรคและเรียนรู้ทักษะในการจัดการกับอาการ โดยมีหลายรูปแบบ เช่น การให้ความรู้เกี่ยวกับโรค การบำบัดความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล การบำบัดแบบครอบครัว และการบำบัดความคิดและพฤติกรรม ซึ่งช่วยให้ผู้ป่วยสามารถปรับเปลี่ยนความคิดและพฤติกรรมที่เป็นปัญหา

3. การจัดการตนเอง

ผู้ป่วยสามารถเรียนรู้เกี่ยวกับโรคและสังเกตอาการของตนเอง เพื่อระบุสัญญาณเตือนเมื่อเริ่มมีอาการกำเริบ รวมถึงหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้นที่อาจทำให้อาการแย่ลง โดยการจดบันทึกอารมณ์ประจำวันและการรับประทานยาอย่างสม่ำเสมอเป็นส่วนสำคัญของการจัดการตนเอง

4. การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต

การออกกำลังกายเป็นประจำ การฝึกโยคะ การทำสมาธิ และการรักษาจังหวะการนอนที่ต่อเนื่อง มีส่วนช่วยอย่างมากในการควบคุมอาการและเพิ่มคุณภาพชีวิต

5. การรักษาอื่น ๆ

ในกรณีที่อาการรุนแรงหรือไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยวิธีอื่น อาจมีการพิจารณารักษาด้วยไฟฟ้า (ECT) ซึ่งเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพในการควบคุมอาการอย่างรวดเร็วและป้องกันอันตรายที่อาจเกิดขึ้น โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อการทำร้ายตนเองหรือผู้อื่น

สำหรับผู้ที่มีอาการไบโพลาร์ หรือสงสัยว่ามีปัญหาสุขภาพจิต อย่าลังเลที่จะขอความช่วยเหลือจากจิตแพทย์ เพราะการเข้าถึงการรักษาที่เหมาะสมคือก้าวแรกสู่การฟื้นฟูและการกลับมามีชีวิตที่มีคุณภาพ ที่ Bangkok Mental Health Hospital (BMHH) โรงพยาบาลจิตเวชในเครือโรงพยาบาลเวชธานี เราพร้อมอยู่เคียงข้างผู้ป่วยในทุกสถานการณ์ด้วยทีมสหสาขาวิชาชีพที่มากประสบการณ์ นอกจากนี้ เรายังมุ่งมั่นดูแล บำบัด และรักษาสุขภาพจิตอย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งในรูปแบบผู้ป่วยนอกและผู้ป่วยใน โดยใช้เครื่องมือทันสมัยและกิจกรรมบำบัดที่เหมาะสม เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างปกติสุขอีกครั้ง

นัดหมายเข้าพบจิตแพทย์และสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่

โทรศัพท์: 02-589-1889

LINE Official Account: @bmhh

Location: https://maps.app.goo.gl/MCKXwQMK1mCshWKdA