เข้าใจ “ภาวะสิ้นยินดี” ความผิดปกติทางอารมณ์ ที่ต้องรีบรักษา

ทุกคนย่อมใฝ่ฝันถึงความสุข และพยายามสรรหาสิ่งที่จะมาสร้างความสุขให้แก่ตนเอง แต่ถ้าพบว่าตนเองหรือคนใกล้ตัวกำลังอยู่ในภาวะไร้ความรู้สึก ไม่สุข ไม่ทุกข์ และรู้สึกเฉยชา ไม่อยากทำอะไร ราวกับชีวิตไร้ซึ่งสีสันโดยไม่รู้ตัวอาการเหล่านี้เป็นสัญญาณเตือนของ “ภาวะสิ้นยินดี” ซึ่งเป็นภาวะทางจิตเวชที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า 

แพทย์หญิงณัฏฐพัชร์ ลำเลียงพล จิตแพทย์โรงพยาบาล BMHH- Bangkok Mental Health Hospital กล่าวว่า โรคไม่ยินดียินร้าย หรือ “ภาวะสิ้นยินดี (Anhedonia)”  คืออาการผิดปกติทางจิตเวชที่ผู้ป่วยจะเฉยชาต่อสิ่งต่าง ๆ รอบตัว และมีปฏิสัมพันธ์กับคนรอบข้างน้อยลง ส่งผลให้ไม่มีความสุข ไม่มีความสนุก ไม่มีอารมณ์ร่วมกับสิ่งที่เจอในชีวิตประจำวัน ทั้งที่เมื่อก่อนสิ่งต่าง ๆ รอบตัวสามารถสร้างความสุขให้กับตัวเองได้ เช่น การไปดูหนัง ฟังเพลง ไปเที่ยวกับคนรัก ซึ่งอาการเหล่านี้สามารถพบได้ในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า โรคไบโพลาร์ โรคเครียดหลังจากประสบกับเหตุการณ์สะเทือนใจ  หรือในบางครั้งก็เป็นผลจากโรคทางกาย เช่น โรคพาร์กินสัน โรคหลอดเลือดทางสมอง โดยอาการของภาวะสิ้นยินดีจะแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล

สาเหตุของภาวะสิ้นยินดี

ภาวะสิ้นยินดี หรือโรคไร้ความรู้สึก มีสาเหตุมาจากความผิดปกติในสมอง เนื่องจากโดยปกติแล้วสมองจะหลั่งสารแห่งความสุข หรือฮอร์โมนโดปามีนออกมา เมื่อทำในสิ่งที่ชอบ แต่สำหรับคนที่มีภาวะสิ้นยินดี สมองจะไม่มีการหลั่งสารโดปามีน จึงทำให้รู้สึกไม่มีความสุขเวลาทำกิจกรรมที่ตัวเองเคยชอบ

อาการของภาวะสิ้นยินดี

ภาวะสิ้นยินดี จะแสดงอาการออกมาในหลากหลายรูปแบบ ซึ่งที่พบมาก มีดังต่อไปนี้

• ไม่ชอบเข้าสังคม
• ไม่รู้สึกสุข ไม่รู้สึกเศร้า
• ความสุขจากกิจวัตรประจำวันลดลง
• ความสัมพันธ์กับคนใกล้ตัวลดน้อยลง
• สนใจงานอดิเรกที่เคยทำก่อนหน้านี้น้อยลง
• เกิดความรู้สึกสิ้นหวัง หมดกำลังใจ
• ไม่ตื่นเต้นที่จะออกไปเที่ยวกับเพื่อนอีกต่อไป
• ความต้องการทางเพศลดลง
• ไม่อยากได้รับความช่วยเหลือจากใคร
• ไม่อยากฟังเรื่องราวคนอื่น

ประเภทของภาวะสิ้นยินดี

ภาวะสิ้นยินดีจะแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ

1. ภาวะสิ้นยินดีทางสังคม (Social Anhedonia) ผู้ป่วยจะไม่อยากพบเจอ พูดคุย ไม่ได้ต้องการสร้างสัมพันธ์กับบุคคลใด
2. ภาวะสิ้นยินดีทางร่างกาย (Physical Anhedonia) ผู้ป่วยจะไม่มีความรู้สึกเพลิดเพลินกับการทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น ไปกินอาหาร ไปดูหนัง ก็ไม่มีความสุขเหมือนที่เคย

แนวทางการรักษาของภาวะสิ้นยินดี

ภาวะสิ้นยินดี ไม่มีวิธีการรักษาเฉพาะเจาะจง แต่จะเป็นการรักษาด้วยการวินิจฉัยว่ามีภาวะอื่น ๆ ร่วมด้วยหรือไม่ โดยจะมีแนวทางในการรักษา ดังนี้

• จิตแพทย์จะตรวจประวัติทางการแพทย์ สอบถามอาการ ความคิด อารมณ์ ความรู้สึก รวมถึงการตรวจทางร่างกาย เพื่อหาโรคและความผิดปกติอื่น ๆ เพื่อนำมาประเมินและค้นหาสาเหตุที่แท้จริง
• หากไม่มีความผิดปกติทางร่างกาย และเป็นความผิดปกติทางจิต จิตแพทย์อาจรักษาด้วยวิธีการพูดคุย ให้คำปรึกษา หรือคำแนะนำในการหากิจกรรมที่ตัวเองทำแล้วมีความสุข เช่น ฟังเพลง, ทำกิจกรรมกับคนรัก, กินอาหารที่ดีต่อสุขภาพ, เข้าร่วมกิจกรรมทางสังคม โดยเลือกเข้าสังคมที่อยู่ด้วยแล้วสบายใจ
• หากมีภาวะซึมเศร้า แพทย์อาจพิจารณาให้รับประทานยาต้านซึมเศร้า พร้อมกับการให้ดูแลสุขภาพกาย 
• หากอาการไม่ตอบสนอง แพทย์อาจพิจารณาการรักษาด้วยเครื่องมือต่าง ๆ ซึ่งได้ผลดีในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า เช่น การกระตุ้นสมองด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า dTMS (Deep Transcranial Magnetic Stimulation) การใช้เครื่องกระตุ้นเส้นประสาทเวกัส VNS (Vagus Nerve Stimulation) ซึ่งเป็นเส้นประสาทที่ไปเลี้ยงอวัยวะภายในช่องอกและช่องท้อง ตลอดจนมีประสาทรับความรู้สึกจากอวัยวะต่าง ๆ เหล่านี้ด้วย รวมไปถึงการรักษาด้วยกระแสไฟฟ้า ECT (Electroconvulsive Therapy) 

แนวทางการป้องกันภาวะสิ้นยินดี

เช่นเดียวกับการรักษาภาวะสิ้นยินดี ที่ไม่อาจกล่าวได้ว่ามีวิธีป้องกันที่เฉพาะเจาะจง และต้องอาศัยการสังเกต ซึ่งควรได้รับความร่วมมือจากคนรอบข้าง เช่น ครอบครัว หรือเพื่อน และสำคัญที่สุดคือตัวของผู้ป่วยเองที่ควรหมั่นสังเกตอาการ และดูแลสุขภาพกาย สุขภาพใจให้ดี เช่น 

• ผู้ป่วยควรหมั่นสังเกตอาการตัวเอง ว่าอะไรเป็นปัจจัยกระตุ้นความเครียด พยายามปรับวิถีชีวิตเพื่อลดความเครียดเหล่านั้นเท่าที่จะทำได้
• ผู้ป่วยควรมองหาความสุขจากสิ่งรอบ ๆ ตัว เช่น เขียนบันทึกประจำวัน ที่เกิดขึ้นอย่างน้อยวันละ 1 เรื่อง ไม่จำเป็นต้องเป็นความสุขที่ยิ่งใหญ่ อาจเป็นความสุขเล็ก ๆ เช่น วันนี้ได้กินอาหารอร่อย 
• ผู้ป่วยควรออกกำลังกายเป็นประจำ เพราะในระหว่างการออกกำลังกาย หรือการทำกิจกรรมทางกาย จะเกิดการหลั่งสารโดปามีนกระตุ้น “ความสุข” ให้แก่สมอง

หากพบว่าตนเองหรือคนใกล้ตัว เริ่มมีภาวะสิ้นยินดี ไม่ยินดี ยินร้าย กับความสุขและความทุกข์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น อย่าละเลยหรือมองข้าม ควรรีบขอความช่วยเหลือจากนักจิตวิทยา ที่โรงพยาบาลแบงค็อก เมนทัล เฮลท์ โรงพยาบาลจิตเวชเฉพาะทางในเครือของโรงพยาบาลเวชธานี เรายินดีให้คำปรึกษาอย่างใกล้ชิด เพื่อให้คุณมีสุขภาพจิตที่ดีขึ้น และค้นหาความสุขของตนเองได้ในที่สุด

แพทย์หญิงณัฏฐพัชร์ ลำเลียงพล
จิตแพทย์โรงพยาบาล BMHH- Bangkok Mental Health Hospital

สามารถนัดหมายล่วงหน้าได้ที่