วิธีรับมือกับคนหลงตัวเอง (Narcissistic) ใช้ได้จริงในชีวิตประจำวัน

เมื่อต้องอยู่ใกล้คนที่มีพฤติกรรมหลงตัวเอง ไม่ว่าจะเป็นคนในครอบครัว เพื่อนร่วมงาน หรือคนรัก หลายคนอาจรู้สึกหมดแรง เหนื่อยล้า ถูกบีบคั้นทางอารมณ์ หรือรู้สึกเหมือนต้องปรับตัวเพื่อเอาตัวรอดอยู่ตลอดเวลา ซึ่งบั่นทอนสุขภาพจิตของเราไปทีละน้อย โดยที่บางครั้งเราอาจไม่รู้ตัว การรู้วิธีรับมือกับคนหลงตัวเองจึงไม่ใช่แค่การเอาตัวรอด แต่คือการปกป้องสุขภาพจิตของเราเอง และเป็นการเปิดโอกาสให้คนเหล่านั้นได้รับความช่วยเหลืออย่างเหมาะสมจากนักจิตวิทยา หรือจิตแพทย์ 

โรคหลงตัวเอง (Narcissistic Personality Disorder) คืออะไร

โรคหลงตัวเอง หรือ Narcissistic Personality Disorder (NPD) คือหนึ่งในกลุ่มโรคบุคลิกภาพผิดปกติที่ผู้ป่วยจะยึดตัวเองเป็นศูนย์กลาง มีความต้องการการยอมรับและการชื่นชมจากผู้อื่นอย่างไม่สิ้นสุด และขาดการเห็นอกเห็นใจผู้อื่น แม้ภายนอกจะดูเหมือนเป็นคนที่มีความมั่นใจในตัวเองสูงมาก แต่ลึกลงไปแล้วมีความไม่มั่นคงทางอารมณ์และความต้องการการยอมรับ ลักษณะเหล่านี้ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตในหลายมิติ ทั้งในด้านความสัมพันธ์ การทำงาน และสุขภาพจิต สาเหตุมาจากหลายปัจจัย ทั้งทางพันธุกรรม การเลี้ยงดูในวัยเด็ก และสิ่งแวดล้อมทางสังคมที่ทำให้ผู้ป่วยเกิดความคุ้นชินกับการต้องทำให้ตนเองดูเหนือกว่าผู้อื่นเสมอ เพื่อให้ได้รับการยอมรับ หรือชื่นชม

สาเหตุของการเกิดโรคหลงตัวเอง

• ปัจจัยทางพันธุกรรม ผู้ที่มีประวัติคนในครอบครัวเป็นโรคเกี่ยวกับบุคลิกภาพ อาจมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคหลงตัวเองสูงกว่าคนทั่วไป
• การเลี้ยงดูในวัยเด็ก มีส่วนสำคัญอย่างยิ่ง โดยอาจเกิดได้จาก 2 รูปแบบที่ต่างกันสุดขั้ว คือ การที่เด็กถูกยกย่องหรือตามใจมากเกินไปจนรู้สึกว่าตนเองพิเศษกว่าใคร หรือในทางตรงกันข้าม คือการถูกวิจารณ์ ตำหนิอย่างรุนแรงและบ่อยครั้ง จนต้องสร้างเกราะป้องกันตัวเองขึ้นมาด้วยการแสดงความเหนือกว่าเพื่อปกปิดความรู้สึกไม่มั่นคงภายในใจ
• สภาพแวดล้อมทางสังคม วัฒนธรรมที่เน้นการแข่งขัน การสร้างสถานะ และความสำเร็จส่วนบุคคล ก็อาจเป็นแรงเสริมให้พฤติกรรมหลงตัวเองเด่นชัดและรุนแรงขึ้นได้

พฤติกรรมคนหลงตัวเองมีอะไรบ้าง

ลักษณะพฤติกรรมที่สังเกตได้บ่อยครั้งในผู้ที่มีภาวะหลงตัวเอง มีดังนี้

• คิดว่าตนเองเป็นคนพิเศษ เชื่อมั่นว่าตัวเองมีความสามารถ หรือคุณสมบัติเหนือกว่าผู้อื่น และควรได้รับการปฏิบัติที่แตกต่าง
• ต้องการการยกย่องตลอดเวลา เรียกร้องคำชมและการให้ความสำคัญจากผู้อื่นอย่างไม่หยุดหย่อน
• ขาดความเข้าใจต่อผู้อื่น ไม่สามารถมองเห็น หรือเข้าใจความรู้สึกและความต้องการของคนรอบข้าง
• มีพฤติกรรมเหยียดหยาม แสดงท่าทีดูถูก หรือลดค่าผู้อื่นเพื่อยกระดับตนเอง
• ปฏิเสธความผิดพลาด ไม่ยอมรับข้อผิดพลาดของตนเองและมักโยนความผิดให้ผู้อื่น
• แสดงความอิจฉา รู้สึกไม่พอใจเมื่อผู้อื่นได้รับความสำเร็จหรือความสนใจ
• ชอบสร้างความขัดแย้ง มักก่อเรื่อง หรือสร้างดราม่าเพื่อดึงดูดความสนใจ
• แสดงท่าทีหยิ่งยโส มีพฤติกรรมที่แสดงออกถึงความเหนือกว่าและดูแคลนผู้อื่น

ผลกระทบต่อคนรอบข้าง เมื่อต้องอยู่ใกล้คนหลงตัวเอง

การต้องใช้ชีวิต หรือทำงานร่วมกับผู้ที่มีพฤติกรรมหลงตัวเอง ก่อให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพจิตและบรรยากาศโดยรวม

• ความเครียดและความวิตกกังวลสะสม การต้องรับมือกับอารมณ์ที่ไม่แน่นอน การถูกตำหนิ และการถูกลดทอนคุณค่า ทำให้รู้สึกกดดันตลอดเวลา
• สูญเสียความมั่นใจในตัวเอง เมื่อถูกวิจารณ์ หรือโยนความผิดให้อยู่เสมอ อาจทำให้เริ่มสงสัยในความสามารถและการตัดสินใจของตนเอง
• ภาวะหมดไฟ (Burnout) การทุ่มเทพลังงานเพื่อเอาใจหรือหลีกเลี่ยงการปะทะ ทำให้รู้สึกเหนื่อยล้าทั้งร่างกายและจิตใจ
• ปัญหาสุขภาพจิต ความกดดันที่สะสมอาจนำไปสู่อาการวิตกกังวล ซึมเศร้า หรือการสูญเสียแรงจูงใจ
• รู้สึกโดดเดี่ยว ไม่กล้าเปิดใจหรือขอความช่วยเหลือเพราะกลัวถูกตำหนิ
• บรรยากาศในกลุ่มแย่ลง ไม่ว่าจะเป็นในครอบครัวหรือที่ทำงาน จะเต็มไปด้วยความตึงเครียด ความไม่ไว้วางใจ และการแข่งขันชิงดีชิงเด่น

วิธีรับมือกับคนหลงตัวเอง เพื่อปกป้องสุขภาพจิตของเรา

หากคุณหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะต้องพบเจอคนหลงตัวเอง นี่คือแนวทางที่สามารถช่วยให้คุณอยู่ร่วมได้โดยไม่ต้องเสียสุขภาพจิต

1. กำหนดขอบเขตให้ชัดเจนเพื่อรักษาพื้นที่ปลอดภัย

คนหลงตัวเองมักพยายามก้าวก่ายพื้นที่ส่วนตัวทั้งทางอารมณ์และพฤติกรรม วิธีรับมือกับคนหลงตัวเองวิธีแรก คือการกำหนดขอบเขตให้ชัดเจนว่า เรื่องไหนคุยได้ เรื่องไหนเรารับไม่ได้ หรือไม่ตอบกลับทันทีเมื่อโดนเรียกร้องความสนใจ การทำเช่นนี้ไม่ใช่การสร้างความขัดแย้ง แต่เป็นการส่งสัญญาณว่าคุณให้เกียรติตัวเองและต้องการให้คนอื่นให้เกียรติคุณเช่นกัน

2. หลีกเลี่ยงการปะทะทางอารมณ์

เมื่อต้องเผชิญกับการยั่วยุหรือคำพูดที่ไม่เหมาะสม เรามักเผลอโต้กลับทันที ซึ่งสุดท้ายก็ทำให้เรื่องบานปลายและสถานการณ์เลวร้ายลง แทนที่จะโต้เถียง เราควรพยายามตั้งสติ พูดด้วยน้ำเสียงนิ่ง ๆ และเลี่ยงการถกเถียงที่ไม่มีวันจบ ถ้าเริ่มรู้สึกว่าอารมณ์กำลังขึ้น ลองหยุดพักก่อน แล้วค่อยกลับมาคุยกันตอนที่ใจเย็นลงแล้วจะดีกว่า

3. อย่าตกเป็นเหยื่อของการยั่วยุ หรือการบงการอารมณ์

เวลาคนหลงตัวเองอยากควบคุมสถานการณ์ พวกเขามักจะพูดหรือทำอะไรบางอย่างเพื่อให้คุณรู้สึกแย่ หรือพยายามทำให้คุณตอบสนองต่อเรื่องดราม่าที่พวกเขาสร้างขึ้น วิธีรับมือกับคนหลงตัวเองในสถานการณ์แบบนี้ คือให้เชื่อในสิ่งที่ตัวเองเห็นและรู้สึก ไม่ต้องรีบตอบกลับทันที ลองหยุดคิดก่อนว่า “เขากำลังพูดจากใจจริง หรือแค่พยายามดึงเราให้รู้สึกผิด” การรู้ทันและไม่หลงไปกับคำพูดแบบนั้น คือทางที่ช่วยปกป้องใจเราได้ดีที่สุด

4. พาเข้าพบจิตแพทย์เพื่อรักษาพฤติกรรมหลงตัวเอง

ขั้นตอนนี้อาจท้าทายที่สุด เพราะคนที่มีพฤติกรรมหลงตัวเองมักไม่คิดว่าตัวเองมีปัญหา หากพูดตรง ๆ ว่า “ควรไปหาหมอ” ก็มักจะโดนปฏิเสธทันที วิธีรับมือกับคนหลงตัวเองในสถานการณ์นี้ คืออย่าใช้คำพูดที่ฟังเหมือนกล่าวหา แต่ให้เปลี่ยนมาใช้วิธีพูดแบบคนที่ห่วงใยและชี้ให้เห็นถึงผลกระทบที่เกิดขึ้น เช่น บอกเขาว่าพฤติกรรมบางอย่างมันกำลังส่งผลกระทบกับสิ่งที่เขาให้ความสำคัญ เช่น “เรารู้สึกว่าความสัมพันธ์ของเราช่วงนี้ไม่เหมือนเดิมเลย” หรือ “ปัญหาที่เกิดขึ้นมันเริ่มกระทบกับงานที่เราทำอยู่ด้วยกันนะ”

แล้วค่อยชวนว่า ลองไปคุยกับนักจิตวิทยา หรือจิตแพทย์ดูไหม เผื่อจะช่วยให้เรื่องต่าง ๆ มันชัดขึ้น และหาทางแก้ได้ง่ายขึ้น อย่าให้เขารู้สึกว่าเรากำลังบอกว่าเขาผิดหรือป่วย แต่ให้รู้สึกว่าเราอยู่ข้างเขา และอยากช่วยให้ทุกอย่างดีขึ้นไปด้วยกัน

วิธีการดูแลจิตใจขณะรับมือกับคนหลงตัวเอง

ระหว่างที่ต้องเผชิญกับสถานการณ์เหล่านี้ อย่าลืมหันกลับมาดูแลจิตใจของตัวเอง

• ให้เวลากับตัวเอง ทำกิจกรรมที่ช่วยให้คุณรู้สึกผ่อนคลายและมีความสุข เช่น การออกกำลังกาย การอ่านหนังสือ หรือการฟังเพลง
• พูดคุยกับคนที่ไว้ใจ การได้ระบายและรับฟังมุมมองจากเพื่อนหรือคนในครอบครัวที่เข้าใจ จะช่วยลดความรู้สึกโดดเดี่ยวได้
• ฝึกฝนการรักตัวเอง (Self-Compassion) ย้ำเตือนคุณค่าในตัวเองอยู่เสมอ และให้อภัยตัวเองที่ไม่สามารถแก้ไขทุกอย่างได้
• ขอความช่วยเหลือ หากรู้สึกว่าสถานการณ์เริ่มส่งผลกระทบต่อสุขภาพจิต ควรปรึกษานักจิตวิทยาหรือจิตแพทย์

รับมือคนหลงตัวเองได้ด้วยความเข้าใจ พร้อมแนะนำการรักษาอย่างเหมาะสม

การต้องอยู่ร่วมกับผู้ที่มีภาวะหลงตัวเองเป็นเรื่องที่บั่นทอนจิตใจอย่างมาก วิธีรับมือกับคนหลงตัวเองที่มีประสิทธิภาพคือการกำหนดขอบเขตที่ชัดเจน หลีกเลี่ยงการปะทะทางอารมณ์ และรู้เท่าทันเกมการควบคุมต่าง ๆ สิ่งสำคัญที่สุดคือการดูแลสุขภาพจิตของตนเองให้เข้มแข็ง และเมื่อถึงจุดที่เหมาะสม การโน้มน้าวให้พวกเขาพบจิตแพทย์ อย่างถูกวิธี อาจเป็นหนทางเดียวที่นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้นได้ในระยะยาวหากคุณ หรือคนใกล้ชิดกำลังเผชิญกับปัญหาจากการอยู่ร่วมกับบุคคลที่มีพฤติกรรมหลงตัวเอง และต้องการความช่วยเหลือในการจัดการหรือแนะนำการรักษา สามารถขอรับคำปรึกษาจากทีมจิตแพทย์และนักจิตวิทยาผู้มากประสบการณ์ได้ที่ Bangkok Mental Health Hospital (BMHH) โรงพยาบาลที่ดูแลปัญหาทางจิตใจในเครือโรงพยาบาลเวชธานี เรายินดีให้คำปรึกษาและวางแผนการดูแลที่เหมาะสม พร้อมเคียงข้างคุณในทุกสถานการณ์

นัดหมายเข้าพบจิตแพทย์และสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่

โทรศัพท์: 02-589-1889

LINE Official Account: @bmhh

Location: https://maps.app.goo.gl/MCKXwQMK1mCshWKdA